Influencer’ların Yükümlülükleri ve Yaptırımlar: Ticaret Bakanlığı Hukuk Müşavirlerine Yönelik Eğitimden Notlarımız

Sosyal medya üzerinden gerçekleştirilen tanıtım faaliyetleri, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği ve Sosyal Medya Reklamları Hakkında Kılavuz ile düzenlenmektedir. Bu düzenlemeler çerçevesinde, Influencer dediğimiz sosyal medya etkileyicileri tarafından Instagram, Tiktok, Facebook, X vb. sosyal medya mecralarında yapılan tanıtım içerikleri, reklam olarak değerlendirilmekte ve Ticaret Bakanlığı nezdindeki Reklam Kurulu tarafından denetlenmektedir.

Ticaret Bakanlığı (“Bakanlık”) tarafından avukatlar ve hukuk müşavirlerine yönelik olarak düzenlenen Sosyal Medya Etkileyicileri Eğitimi’ne Legalbase ekibi olarak katılım gösterdik. Bu blog yazımızda, eğitimde öne çıkan hususları özetleyeceğiz. Terminoloji olarak “Influencer” kavramı için Bakanlığın ve mevzuatın tercih ettiği Türkçe karşılık olan “Sosyal Medya Etkileyici” ifadesini kullanacağız.

1. Reklam Niteliği ve Açıklık İlkesi

Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği m.5 gereği, bir reklamın açık, doğru, dürüst ve kamu düzenine uygun olması esastır. Aynı yönetmeliğin m.6 hükmü uyarınca, reklamın tüketici tarafından ilk bakışta reklam olduğu anlaşılacak şekilde sunulması zorunludur.

Bakanlık tarafından 2021 yılında yayımlanan Sosyal Medya Reklamları Hakkında Kılavuz doğrultusunda, reklam olduğu kabul edilen içeriklerde “#reklam”, “#işbirliği”, “sponsorlu” gibi ifadelerin paylaşımın başında, görünür ve açık şekilde yer alması gerekir. Bu etiketlerin paylaşımın altına saklanması, karmaşık hashtag dizileri arasında kaybolması, arka plan renkleriyle bütünleşerek okunmayacak halde sunulması ya da başka herhangi bir yolla görünürlüğünün kısıtlanması durumunda örtülü reklam yasağı ihlal edilmiş sayılmaktadır.

Örnek karar: 13.12.2022 tarihli ve 328 sayılı Reklam Kurulu Toplantısı Kararı (Dosya No: 2022/4277). Gizem Hatipoğlu’na ait “hatipoglugizem” kullanıcı adlı Instagram hesabından yapılan çok sayıda paylaşımda ürün, marka ve mekan etiketlemesi yoluyla yönlendirme yapıldığı, ancak bu paylaşımlarda açık ve görünür reklam ibaresi bulunmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca “hikaye” formatındaki paylaşımlarda “#reklam” ve “#ortaklık” etiketlerinin sol üst köşede küçük puntolarla ve düşük kontrastta yer alması nedeniyle, tanıtımların ilk bakışta reklam olduğu anlaşılmamış ve açıklık ilkesi ihlal edilmiştir. Bu nedenle ilgili paylaşımlara ilişkin durdurma cezası verilmiştir.

2. Örtülü Reklam Yasağı

Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği m.9’a göre, örtülü reklam yapılması yasaktır. Reklam Kurulu, içerikte reklam verene ait ürünün veya hizmetin doğrudan veya dolaylı biçimde övüldüğü, markaya yönlendirmenin sağlandığı ya da sponsorluk ilişkisinin gizlendiği durumları örtülü reklam olarak değerlendirmektedir. Influencer’ın reklam verenle sözleşmesi olmasa ya da ürünü kendisi satın almış olsa bile, tanıtım niteliği taşıyan paylaşımlar reklam olarak değerlendirilmekte ve “reklam” ibaresiyle sunulması beklenmektedir.

Örnek karar: 08.03.2022 tarihli ve 320 sayılı Reklam Kurulu Toplantısı Kararı (Dosya No: 2021/2321). Pınar Altuğ Atacan tarafından yapılan takviye edici gıda tanıtımında reklam ibaresine yer verilmemesi, buna karşın tanıtım içeriğinde ilgili ürünün açıkça övülmesi nedeniyle örtülü reklam yapıldığı değerlendirilmiş ve idari para cezası uygulanmıştır.

3. Sağlık Beyanı ve Tıbbi Tanıtım Yasağı

1262 sayılı İspençiyari ve Tıbbi Müstahzarlar Kanunu, 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun ve Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği m.7 uyarınca; bir ürünün tedavi edici, önleyici veya teşhis koyucu etki doğurduğuna dair beyanlarda bulunulması yasaktır.

 Örnek karar: 16.05.2024 tarihli ve 345 sayılı Reklam Kurulu Toplantısı Kararı, (Dosya No: 2024/3626). Emrada İlaç Kozmetik ve Tıbbi Cihazlar Sanayi Ticaret A.Ş. tarafından Trendyol’da yayımlanan kozmetik ürün reklamlarında “hemoroid memelerini yok eder”, “anal fissürü giderir”, “kirpik uzatıcı”, “leke giderici” gibi sağlık beyanı içeren ifadeler yer almıştır. Reklam Kurulu, bu ifadelerin kozmetik ürün tanımını aştığı ve tıbbi ürün izlenimi verdiği gerekçesiyle 550.059 TL idari para cezası ve reklam durdurma kararı vermiştir.

Önemle belirtmek isteriz ki bu Reklam Kurulu tarafından özellikle sağlık beyanı içeren, doktor yönlendirmesi yapan, tıbbi bir işlemi tanıtan, öven, anlatan paylaşımlarda Sosyal Medya Etkileyicisinin takipçi sayısı, etkisi ve görünürlüğüne bakılmaksızın yaptırım uygulamaktadır.  Bu nedenle markaların Sosyal Medya Etkileyici’lere ilettiği reklam metni içeriğinde ve/veya Sosyal Medya Etkileyicilerin kendi ürettikleri içeriklerde sağlık beyanı veya yönlendirmesi bulunmaması gerekmektedir. Aksi durumun, şüphe bırakmaksızın idari para cezası kesilmesi anlamına geldiği hakkında eğitim boyunca birden fazla kez belirtilmiştir. 

4. Bilimsel ve İstatistik Dayanak Zorunluluğu ile  İspat Mecburiyeti

Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği m.7, reklamların doğruluğunun bilimsel olarak ispatlanmasını ve tüketiciyi yanıltmamasını şart koşmaktadır. Reklamda yer verilen her türlü iddianın, talep hâlinde Reklam Kurulu’na sunulabilecek objektif veri, belge ve araştırmalarla desteklenmesi gerekmektedir.

Örnek karar: 12.11.2024 tarihli ve 351 sayılı Reklam Kurulu Toplantısı Kararı (Dosya No: 2025/1132). TTnet A.Ş. tarafından medya.turktelekom.com.tr üzerinden yayımlanan tanıtımda, “fiber hane kapsaması 32,2 milyon” şeklindeki beyana dayanak teşkil eden verilerin şeffaf şekilde sunulmadığı, Türkiye’deki toplam hane sayısına göre bu ifadenin kamuoyunda yanlış bir izlenim oluşturduğu tespit edilmiştir. Reklam Kurulu, tüketicinin yanıltıldığı gerekçesiyle reklam durdurma kararı vermiştir.

Ek olarak; uygulamada çoğu Sosyal Medya Etkileyici tarafından bir ürün için kullanılan “doğal”, “organik” “katkısız” gibi ifadelerin ancak ve ancak ilgili ürünün doğal, organik ve/veya katkısız olduğuna ilişkin bilimsel çalışmaların da ispat edilebileceği durumda kullanılması gerektiği belirtilmiştir. Bir başka deyişle, bilimsel veya istatistik olarak bir iddiada bulunulduğu durumda bu iddianın öne sürüldüğü gün itibariyle iddiaya dayanak her türlü bilgi ve belgenin hazır bulundurulması gerekmektedir.

5. Karanlık Ticari Tasarımlar (Manipülatif Arayüzler)

Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği m.9 ve m.10 kapsamında değerlendirilen karanlık tasarımlar, tüketiciyi manipüle eden dijital arayüz düzenlemeleridir. Abonelik iptalini zorlaştıran veya fiyat bilgisini saklayan uygulamalar, aldatıcı ticari uygulama kapsamında değerlendirilir.

Örnek karar: 13.02.2025 tarihli ve 354 sayılı Reklam Kurulu Toplantısı Kararı (Dosya No: 2025/582). Gain Medya A.Ş. tarafından sunulan abonelik iptal ekranında, işlemin tamamlandığı izlenimi oluşturulmasına rağmen, iptal işlemi için sayfanın en alt kısmında küçük puntolarla gizlenen “İptale Devam Et” butonuna da tıklanması gerektiği belirlenmiştir. Bu uygulama, tüketiciyi yanıltıcı ve karar verme iradesini etkileyen karanlık tasarım olarak değerlendirilmiş ve 600.000 TL idari para cezası ile reklam durdurma kararı verilmiştir.

6. Çevresel Beyanlar, Sürdürülebilirlik ve Yeşil Reklam Denetimi

Çevreci ve sürdürülebilirlik içerikli tanıtımlar, Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği m.9 ve m.10 kapsamında değerlendirilmektedir. “%100 sürdürülebilir ambalaj” gibi beyanların somut veriyle desteklenmesi gerekir.

Örnek karar: 09.01.2024 tarihli ve 341 sayılı Reklam Kurulu Toplantısı Kararı (Dosya No: 2023/1026). Beymen Perakende ve Tekstil Yatırımları A.Ş.’nin “Dünya’ya sözümüz var” başlıklı tanıtımlarında, sürdürülebilirlik iddialarının hangi ürün gruplarına yönelik olduğu açıkça belirtilmemiş ve iddiaları destekleyici nitelikte herhangi bir teknik veya bilimsel veriye yer verilmemiştir. Bu nedenle çevresel beyanlar aldatıcı bulunmuş ve reklam durdurma cezası uygulanmıştır.

7. Yaptırımlar ve Denetim Süreci

Reklam Kurulu,  kendisine ulaşan her şikayeti değerlendirmek ve ilgili soruşturmayı yürütmek zorundadır  Başvurular CİMER, e-Devlet veya doğrudan Bakanlık kanallarıyla yapılabilmektedir. Kurul, değerlendirmelerinde paylaşımın içeriğini, bağlamını ve tüketici üzerindeki etkisini bütünsel olarak incelemekte ve özellikle şu soruyu sormaktadır: “Bu içerik, doğrudan reklam veren tarafından yayımlansaydı aynı biçimde olur muydu?” Bu nedenle hem Sosyal Medya Etkileyicisi hem de markalar reklam verirken ciddi bir ön çalışma yaparak reklamın içeriğinin ve sunum şeklinin baştan sonra hukuka uygun olduğundan emin olmalıdır. Aksi durumda Kurul kararıyla, reklam durdurma ve idari para cezası yaptırımları uygulanabilmektedir. İhlal tespit edildiğinde sosyal medya etkileyicisi, mecra (platform veya ajans) ve reklam veren birlikte sorumlu tutulabilmektedir.

Bu blog yazımız sadece eğitim çıktılarını içermekte olup; hukuki tavsiye niteliğinde değildir. Soru ve görüşleriniz için bizimle iletişime geçebilirsiniz.